تاب‌آوری و تطبیق‌پذیری در جوامع پساجنگ: بحران نهفته‌ی نوآوری

تاب‌آوری، مفهومی چندوجهی که در سال‌های اخیر مورد توجه فزاینده‌ای قرار گرفته، تنها به معنای بقا در برابر ضربات نیست، بلکه ظرفیت ترمیم، بازسازی و مهم‌تر از آن، تطبیق‌پذیری و نوآوری را نیز در بر می‌گیرد. از دیدگاه من، بهزاد تیمورپور، یکی از مهم‌ترین ابعاد تاب‌آوری، توانایی یک جامعه در انطباق با شرایط جدید و ارائه راه‌حل‌های نوآورانه برای چالش‌های پیش‌رو است. این ظرفیت به‌ویژه در جوامع پساجنگ، که با موضوعات اجتماعی، اقتصادی و روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اهمیت مضاعفی می‌یابد.

مشاهدات میدانی و مطالعات موردی جوامع پس از جنگ نشان می‌دهد که اغلب، نهادها و ساختارهای اجتماعی در این جوامع با دشواری‌های جدی در انطباق با شرایط جدید مواجه‌اند. فقدان منابع، آسیب‌های روانی جمعی، بی‌اعتمادی نهادینه شده و از بین رفتن زیرساخت‌های فیزیکی و اجتماعی، موانع بزرگی بر سر راه تطبیق‌پذیری ایجاد می‌کنند. اما بحران عمیق‌تر در این جوامع، به نظر من، فقدان نوآوری است.

جامعه‌ای که جنگ را از سر گذرانده، معمولاً درگیر نوعی “محافظه‌کاری اجباری” می‌شود. تمرکز بر بازسازی وضع موجود و ترمیم آسیب‌ها، اغلب سایه‌ای سنگین بر خلاقیت و نوآوری می‌اندازد. ترس از آزمودن راه‌حل‌های جدید، بی‌اعتمادی به ایده‌های نو و تمایل به حفظ سنت‌ها و رویه‌های گذشته، از جمله عواملی هستند که مانع از ظهور و شکوفایی نوآوری در این جوامع می‌شوند.

این فقدان نوآوری، خود به یک بحران نهفته تبدیل می‌شود. جوامع پساجنگ برای دستیابی به توسعه پایدار، نیازمند راه‌حل‌های نوآورانه برای مسائل پیچیده و چندوجهی خود هستند. حل بحران بیکاری، بازسازی اقتصادی، التیام زخم‌های روانی همگی نیازمند ایده‌های نو و رویکردهای خلاقانه هستند. اما اگر جامعه‌ای فاقد ظرفیت نوآوری باشد، محکوم به تکرار الگوهای گذشته و گرفتار شدن در چرخه‌ای از بحران‌ها خواهد بود.

به باور من، برای تقویت تاب‌آوری جوامع پساجنگ، توجه ویژه‌ای به توسعه ظرفیت نوآوری ضروری است. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش، حمایت از کارآفرینی، تقویت نهادهای مدنی، ترویج فرهنگ گفتگو و نقد سازنده و ایجاد فضایی امن و آزاد برای تبادل ایده‌ها است. همچنین، استفاده از ظرفیت‌های هنری و فرهنگی برای بیان دیدگاه‌های جدید و به چالش کشیدن الگوهای سنتی می‌تواند نقش مهمی در تحریک نوآوری ایفا کند.

در پایان، باید تاکید کنم که تاب‌آوری تنها به معنای “بازگشت به حالت قبل” نیست، بلکه به معنای “ساختن آینده‌ای بهتر” است. و این مهم، بدون نوآوری و تطبیق‌پذیری با شرایط جدید، امکان‌پذیر نخواهد بود. جوامع پساجنگ باید با غلبه بر محافظه‌کاری اجباری و تقویت ظرفیت نوآوری، مسیری نو به سوی توسعه و پیشرفت را ترسیم کنند. در غیر این صورت، زخم‌های جنگ، همچنان التیام نیافته باقی خواهند ماند و بحران نهفته‌ی فقدان نوآوری، پتانسیل انفجار دوباره را در خود حفظ خواهد کرد.

یادداشت بهزاد تیمورپور