با ورود افراد به دوران بازنشستگی، چرخه‌ای جدید از زندگی آغاز می‌شود که نیازمند توجه ویژه به ابعاد روانی، اجتماعی و فرهنگی آن است. در این میان، پدیده‌ای نوظهور که می‌توان آن را «تورم اجتماعی بازنشستگان» نامید، مورد توجه قرار گرفته است. این وضعیت، که در آن انتظارات و نیازهای مشروع افراد در مواجهه با واقعیت‌های پس از بازنشستگی، ممکن است دچار تورم شده و به احساساتی چون ناکامی، دلزدگی و پدیده‌ای چون «تبخیر هیجانی» منجر گردد، ابعاد گسترده‌تری از مسائل صرفاً اقتصادی دارد. این پدیده، فراتر از ملاحظات مالی، بر «سرمایه فرهنگی و اجتماعی» فرد – شامل حس هویت، احترام، تعلق خاطر و امید به آینده – تأثیر می‌گذارد. هدف این یادداشت، تبیین رویکردهای مدیریتی و راهبردی برای مقابله با این تورم اجتماعی و تعدیل حباب‌های اطلاعاتی، از طریق تقویت سه اصل بنیادین: «تکریم»، «امیدبخشی» و «اطلاع‌رسانی بهنگام» است.

تحدید چالش: «تورم اجتماعی بازنشستگان» از منظر مدیریت راهبردی و نظریه تبخیر هیجانی

چالش‌های دوران بازنشستگی، ابعاد پیچیده‌تری از صرفاً مسائل اقتصادی دارد. اگرچه دغدغه‌های معیشتی، عدم تناسب مستمری‌ها با شتاب تورم و محدودیت‌های درمانی و رفاهی، مسائلی ملموس و جدی هستند، اما فراتر از آن، احساس انقطاع از چرخه فعالیت‌های اجتماعی، کاهش امید به آینده و گاهی حس نادیده گرفته شدن، می‌تواند به تدریج به «تبخیر هیجانی» و نارضایتی‌های عمیق‌تری بینجامد. بازنشستگان، گنجینه تجربیات گرانبها و ستون‌های اصلی انتقال‌دهندگان میراث فرهنگی و هویتی به نسل‌های بعدی هستند. حفظ کرامت و تأمین آرامش این قشر، مسئولیتی اجتماعی و سازمانی است. این وضعیت، که از منظر «تورم اجتماعی» و «تبخیر هیجانی» قابل تحلیل است، نه تنها روحیه و کیفیت زندگی فردی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه «سرمایه اجتماعی» و «انسجام فرهنگی» جامعه را نیز متزلزل می‌سازد. مدیریت این چالش، نیازمند نگاهی جامع و مسئولانه است.

رویکرد راهبردی: تکریم، امیدبخشی و اطلاع‌رسانی شفاف در پرتو نظریه تبخیر هیجانی

برای غلبه بر «تورم اجتماعی بازنشستگان» و تعدیل انتظارات، رویکردی چندوجهی و تعاملی ضرورت دارد که بر سه رکن اساسی استوار است، با این نگاه که چگونه می‌توان از «تبخیر هیجانی» جلوگیری کرد و حباب‌های اطلاعاتی را ترکاند:

تکریم (Honoring): احترام به مقام بازنشستگی و هویت اجتماعی

• محوریت کرامت انسانی و اجتماعی: تکریم فراتر از انجام وظایف اداری، به رسمیت شناختن جایگاه بازنشستگان به عنوان گنجینه‌های تجربه، حافظان فرهنگ و سرمایه‌های ارزشمند است. این مهم باید در تمامی تعاملات، از نحوه برخورد روزمره تا طراحی خدمات، متجلی باشد تا حس تعلق خاطر و هویت اجتماعی تقویت گردد.
• مشارکت فعال و عینیت‌بخشی به تجربیات: ایجاد بسترهایی برای مشارکت فعال بازنشستگان در تصمیم‌گیری‌ها و ارائه دیدگاه‌هایشان، از طریق شوراهای مشورتی، نظرسنجی‌ها و فضاهای تبادل نظر، به تقویت حس ارزشمندی، کاهش احساس انقطاع و عینیت‌بخشی به تجربیات کمک می‌کند.
• شناخت، قدردانی و انتقال میراث: برگزاری مراسم تقدیر، بزرگداشت‌ها و ایجاد فرصت‌هایی برای انتقال تجربیات به نسل‌های جوان‌تر، به تقویت حس هویت و افتخار در دوران بازنشستگی کمک کرده و از «تبخیر» این گنجینه‌های دانایی جلوگیری می‌کند.

امیدبخشی (Fostering Hope): ترسیم افق‌های روشن و جلوگیری از تبخیر امید

• شفافیت در چشم‌اندازها و برنامه‌ها: تبیین چشم‌اندازهای آتی، برنامه‌های توسعه‌ای و اقدامات صورت گرفته برای پایداری منابع و بهبود خدمات، به بازنشستگان امکان می‌دهد با اطمینان خاطر و امید به آینده‌ای بهتر، دوران بازنشستگی خود را سپری کنند و از «تبخیر هیجانی» ناشی از ناامیدی پیشگیری شود.
• تضمین پایداری و تعدیل انتظارات: تأمین مستمری‌های متناسب با نرخ تورم و هزینه‌های زندگی، در کنار تضمین پایداری منابع، از ارکان اصلی ایجاد امید و کاهش نگرانی‌های معیشتی است. این موضوع، ضمن تعدیل انتظارات، به عنوان اولویت اصلی باید دنبال شود.
• توسعه خدمات متنوع و ارتقاء کیفیت زندگی: توسعه و بهبود مستمر خدمات رفاهی، درمانی، فرهنگی و آموزشی، متناسب با نیازهای بازنشستگان، نشان‌دهنده این باور است که دوران بازنشستگی می‌تواند فرصتی برای رشد، بالندگی و برخورداری از زندگی با عزت و معنا باشد.

اطلاع‌رسانی بهنگام (Timely Communication): پلی برای شفافیت، درک متقابل و ترکاندن حباب‌های اطلاعاتی

• دسترسی آسان و شفاف به اطلاعات: فراهم آوردن کانال‌های ارتباطی متنوع و کارآمد (پورتال‌های آنلاین، اپلیکیشن‌ها، خبرنامه‌ها، شبکه‌های اجتماعی) برای دسترسی آسان و سریع به اطلاعات مربوط به مستمری، خدمات، قوانین و مقررات، با هدف ترکاندن «حباب‌های اطلاعاتی» و ارائه تصویری شفاف از وضعیت موجود انجام می‌شود.
• وضوح، دقت و زبان گویا: ارائه اطلاعات به زبانی ساده، روشن و بدون ابهام، از هرگونه سوءتفاهم یا سردرگمی و در نتیجه «تبخیر هیجانی» جلوگیری می‌کند.
• پیش‌بینی، پاسخگویی و مدیریت انتظارات: اطلاع‌رسانی پیشگیرانه در مورد تغییرات احتمالی و پاسخگویی سریع و مسئولانه به پرسش‌ها و دغدغه‌ها، اعتماد را به سیستم افزایش می‌دهد. ارائه مستمر و صریح اطلاعات درباره عملکرد، محدودیت‌ها، ظرفیت‌ها و برنامه‌های آتی، فاصله بین انتظارات را با واقعیت‌های موجود کاهش داده و از شکل‌گیری «حباب‌های اطلاعاتی» جلوگیری می‌کند. این رویکرد تعاملی، مخاطبان را به شرکای آگاه در فرآیند تبدیل کرده و زمینه‌ساز درک متقابل و رضایتمندی پایدار خواهد شد.

نتیجه‌گیری

«تورم اجتماعی بازنشستگان» و پدیده «تبخیر هیجانی» چالش‌های جدی در حوزه مدیریت اجتماعی و فرهنگی هستند. با اتخاذ رویکردی فعال، شفاف و انسان‌محور که بر تکریم، امیدبخشی و اطلاع‌رسانی بهنگام استوار است، می‌توان شاخص رضایتمندی را ارتقا بخشید، حباب‌های اطلاعاتی را از میان برداشت و پیوند عمیق‌تر و مستحکم‌تری با جامعه بازنشستگان برقرار ساخت. این رویکرد، به بهره‌مندی از تجربیات و پتانسیل‌های این قشر در مسیر توسعه و تعالی جامعه کمک کرده و آینده‌ای روشن‌تر و با عزتی بالاتر را برای آنان رقم خواهد زد.

بهزاد تیمورپور / کارشناس ارشد مدیریت و فعال اجتماعی و رسانه